રાજ્યપાલ/રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી માટે સમયમર્યાદા નક્કી થઈ શકે નહીં: કોઈ 'માન્ય' ખ્યાલ નથી

તાજેતરમાં જ એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદામાં, સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે રાજ્યપાલ અથવા રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા ખરડાને મંજૂરી આપવા માટે કોઈ સમયમર્યાદા નક્કી કરી શકાય નહીં. આ ઉપરાંત, 'ડીમ્ડ એસેન્ટ' એટલે કે ‘માન્ય મંજૂરી’ જેવો કોઈ ખ્યાલ બંધારણમાં નથી. આ નિર્ણય રાજકીય વર્તુળોમાં ગરમાગરમી લાવી છે, કારણ કે તે રાજ્યો અને કેન્દ્ર વચ્ચેના સંબંધો અને કાયદાકીય પ્રક્રિયાઓને પરિણામ કરે છે.

આ દરમિયાન, જાણકારોનું માનવું છે કે આ ચુકાદાથી રાજ્ય શાસક પક્ષોની મુશ્કેલીઓ વધી શકે છે, ખાસ કરીને જ્યાં રાજ્ય અને કેન્દ્રમાં અલગ-અલગ પક્ષોની શાસક પક્ષ હોય. ઘણા સમયથી રાજ્યો તરફથી એવી માંગણી કરવામાં આવી રહી હતી કે રાજ્યપાલો દ્વારા ખરડાઓને મંજૂરી આપવા માટે એક સમયમર્યાદા નક્કી કરવામાં આવે, જેથી કાયદાકીય પ્રક્રિયા ઝડપી બને અને વિકાસના કાર્યો અટકે નહીં.

ચુકાદાની મુખ્ય બાબતો

• સુપ્રીમ કોર્ટે જણાવ્યું કે બંધારણમાં એવી કોઈ જોગવાઈ નથી કે જે રાજ્યપાલ અથવા રાષ્ટ્રપતિને ખરડાને મંજૂરી આપવા માટે સમયમર્યાદા બાંધી શકે.
• ‘ડીમ્ડ એસેન્ટ’નો ખ્યાલ બંધારણમાં માન્ય નથી. આનો અર્થ એ થાય છે કે જો રાજ્યપાલ અથવા રાષ્ટ્રપતિ કોઈ ખરડા પર ચોક્કસ સમયમાં નિર્ણય ન લે તો તેને આપોઆપ મંજૂર થયેલો ગણી શકાય નહીં.
• કોર્ટે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું કે રાજ્યપાલ પાસે ખરડાને પુનર્વિચાર માટે વિધાનસભામાં પાછો મોકલવાનો અધિકાર છે, તેમ છતાં તેઓ તેને અનિશ્ચિત સમય માટે રોકી શકે નહીં.

રાજકીય પ્રતિક્રિયાઓ

આ ચુકાદા પર વિપક્ષી પાર્ટીઓએ આકરી પ્રતિક્રિયા આપી છે. તેમનું કહેવું છે કે આ નિર્ણયથી કેન્દ્ર શાસક પક્ષને રાજ્યો પર વધુ નિયંત્રણ મેળવવામાં મદદ મળશે. કેટલાક રાજ્યોના મુખ્યમંત્રીઓએ આ મુદ્દે કાયદાકીય સલાહ પણ માંગી છે. પશ્ચિમ બંગાળના મુખ્યમંત્રી મમતા બેનરજીએ આ ચુકાદાને 'અલોકતાંત્રિક' ગણાવ્યો છે.

વિશ્લેષકોનો મત

બંધારણીય નિષ્ણાત ડૉ. સુરેશ પટેલે જણાવ્યું હતું કે, “સુપ્રીમ કોર્ટનો આ નિર્ણય બંધારણની મૂળ ભાવનાને જાળવી રાખે છે. રાજ્યપાલ અને રાષ્ટ્રપતિ એ બંધારણીય વડા છે અને તેમની પાસે ખરડાઓ પર વિચાર કરવા અને નિર્ણય લેવાનો અધિકાર હોવો જોઈએ. જો કે, એ પણ જરૂરી છે કે તેઓ આ અધિકારનો ઉપયોગ વિવેકબુદ્ધિથી કરે અને રાજ્યોના વિકાસને અવરોધે નહીં.” આ સાથે, તેમણે એમ પણ જણાવ્યું કે, હવે રાજ્યોએ કેન્દ્ર સાથે સંવાદ વધારીને સહકારથી કામ કરવું જોઈએ.

આગળ શું?

આ ચુકાદા બાદ એવી શક્યતા છે કે રાજ્યો અને કેન્દ્ર વચ્ચેના સંબંધોમાં વધુ તણાવ આવી શકે છે. ઘણા રાજ્યો આ મુદ્દે સુપ્રીમ કોર્ટમાં પુનર્વિચાર અરજી દાખલ કરી શકે છે. આ ઉપરાંત, સંસદમાં પણ આ મુદ્દે ચર્ચા થવાની સંભાવના છે. હવે જોવાનું એ રહે છે કે આ સમગ્ર મામલો કઈ દિશામાં જાય છે અને તેનાથી દેશના રાજકીય માહોલ પર શું પરિણામ પડે છે.

નિષ્કર્ષ રૂપે, સુપ્રીમ કોર્ટનો આ ચુકાદો એક સીમાચિહ્નરૂપ છે, જે રાજ્યપાલ અને રાષ્ટ્રપતિની સત્તાઓ અને ફરજોને ફરીથી વ્યાખ્યાયિત કરે છે. આ સાથે જ, તે રાજ્યો અને કેન્દ્ર વચ્ચેના સંબંધોને વધુ મજબૂત બનાવવાની જરૂરિયાત પર પણ ભાર મૂકે છે.